Chu Mộng Long: Trong cuộc tọa đàm hẹp về truyện ngắn Bắt đầu và kết thúc tại Hội Nhà văn Việt Nam, không ít nhà văn như Văn Chinh, Trần Đăng Khoa, Nguyễn Quang Thiều, Nguyễn Văn Thọ… đã tỏ ra “liên tài” hay chữa thẹn bằng cách công khai ngợi ca Trần Quỳnh Nga là một “văn tài”.
Trần Quỳnh Nga có là “văn tài” thật hay không thì tôi đã có bài phê bình mà Hữu Thỉnh đã nhắc đến và đọc to lên trong cuộc tọa đàm. Phê bình về lối viết sến sáo mượn từ cải lương. Phê bình về sự cóp nhặt từ phim Tàu. Đặc biệt phê bình về tư tưởng nô dịch, bởi cách viết “phản lịch sử” của Trần Quỳnh Nga chỉ là ăn theo nói leo thứ đã có sẵn. Việc lật ngược chân lý: biến kẻ cướp nước thành kẻ “chinh phục”, “bảo hộ”, “khai hóa” cho giống man di, hóa kẻ bán nước cầu vinh thành “yêu nước”, “thương dân” bằng quan hệ hòa hiếu với kẻ cướp nước đã từng xuất hiện nhan nhản. Chủ nghĩa bá quyền và chủ nghĩa thực dân đã từng tuyên truyền như vậy khi xâm lược nước ta.
Gần đây nhất, khuynh hướng “phản lịch sử” ngay trong người Việt ngày càng xuất hiện rõ nét. Rất nhiều trang mang danh Việt sử chuyên làm trò phản lịch sử này. Có cả một hệ thống lật ngược giá trị: hạ bệ Hồ Chí Minh và thần tượng hóa Ngô Đình Diệm, bôi đen Quang Trung và tô hồng Nguyễn Ánh.v.v… Thuyết phục hay không chưa cần bàn. Nhưng xu hướng nguy hiểm nhất là xem tất cả các cuộc kháng chiến ái quốc của dân tộc ta trong lịch sử đều vô nghĩa, thậm chí có tội với dân với nước. Việc ngợi ca Thoát Hoan, biến quân cướp nước thành anh hùng và chiêu tuyết Trần Ích Tắc, hóa kẻ bán nước thành yêu nước thương dân nằm trong xu hướng đó. Trần Quỳnh Nga gần như copy trọn vẹn tư tưởng đó để hư cấu nên truyện ngắn Bắt đầu và kết thúc.
Tôi dám cả quyết rằng, “văn tài” phải là sáng tạo chứ không phải nô dịch như vậy!
Lấy tình yêu để hóa giải thù hận ư? Cũng xưa như trái đất. Nhân loại đã làm từ thời cổ đại. Văn chương thế giới tràn đầy. Cải lương thời Việt Nam Cộng hòa cũng đã làm rất tốt. Nhưng truyện của Trần Quỳnh Nga thì không có hóa giải nào cả. Nó chỉ nhân danh tình yêu để ngợi ca kẻ cướp nước và bán nước, và tư tưởng đó chỉ có thể sinh ra từ cái tâm của kẻ vong quốc nô, kích thích thêm sự thù hận. Đó là chưa nói toàn truyện bôi nhọ tinh thần yêu nước chống giặc ngoại xâm của nhà Trần và của cả dân tộc suốt mấy ngàn năm lịch sử, biến tình yêu của người phụ nữ Việt Nam thành thứ tình yêu dễ dãi hơn cả đĩ thõa.
Văn tài như vậy thì thật khốn nạn!
Lại có nhóm Lê Anh Hoài, Phạm Lưu Vũ… viện lý thuyết trò chơi hậu hiện đại để bênh vực cho sáng tạo Trần Quỳnh Nga. Đành rằng ở Việt Nam, rất nhiều người dốt lý thuyết, không biết lý thuyết trò chơi là gì, nhưng không dễ lòe, bởi dân Việt Nam không phải tất cả đều là lũ man di dốt nát.
Khi phủ nhận quan hệ giữa ngôn ngữ (và tất cả các loại ký hiệu) với hiện thực, các lý thuyết gia hậu hiện đại chủ trương ngôn ngữ hay các loại ký hiệu chỉ là trò chơi trong cái ma trận của tư duy; và vì là cái ma trận của tư duy, cho nên văn hóa nhân loại xét đến cùng là sản phẩm của trò chơi. Một cuộc tương tác liên tục giữa những người chơi và thế lực chơi, nhờ thế, lịch sử và văn hóa vận hành.
Cái bồn tiểu (Fountain) của Duchamp in trên The Blind Man.
Do đó, lý thuyết trò chơi văn học thực chất là lý thuyết tương tác của diễn ngôn: tương tác tư tưởng hệ, tương tác diễn giải bằng chiến lược tấn công vào các trung tâm quyền lực đang thống trị để thay đổi nhận thức của nhân loại. Các trung tâm thống trị ấy thường là chính trị, văn hóa, đạo đức đang đè lấp tầng tầng lớp lên sự thật và các giá trị nguyên thủy. Thực chất, đó là cuộc chơi hủy – tạo (de-construction) mà lý thuyết này phát triển từ triết học giải cấu trúc. Cuộc thực hành của trò chơi này nằm trong các thao tác giải thiêng, giải huyền, giải nhị nguyên những thứ tưởng chừng đã cố kết trong siêu hình học truyền thống hay các đại tự sự với tư cách là học thuyết đang thống trị.
Tuy nhiên, truyện Bắt đầu và kết thúc không có chút gì là giải thiêng, giải huyền, giải nhị nguyên đúng nghĩa như tôi đã viết.
Giải thiêng, giải huyền là gạt bỏ yếu tố hoang đường đồng bóng từng được tô vẽ lên các thần tượng, trả thần tượng về với sự thật đời thường; trong khi truyện của Quỳnh Nga lại gia tăng thêm sự hoang đường đồng bóng bằng cách tô son trát phấn cho kẻ thù để xây dựng thần tượng mới mà lớp người có tư tưởng nô dịch đang tôn thờ.
Giải nhị nguyên là xóa bỏ ranh giới thiện/ác, tốt/xấu trong cái ma trận rạch ròi giữa chính diện và phản diện để nhìn đúng bản chất con-người; trong khi truyện của Quỳnh Nga chỉ vạch ra thêm ra cái ranh giới kì thị phân biệt giữa nước lớn và nước nhỏ, giữa văn minh và mông muội. Cách làm đó đã lật ngược giá trị hay đổi trắng thay đen, biến thiện thành ác, tốt thành xấu và ngược lại.
Không có bóng dáng nào của trò chơi hậu hiện đại trong truyện ngắn này. Đó chỉ là phép đảo nghịch giả trá trong khuôn khổ trò chơi cổ điển.
Xem trò chơi hoàn toàn phù phiếm, như trẻ con chơi, chỉ có trong Plato, Aristotle thời cổ đại. Kể từ thời đại Khai sáng về sau, với Kant, Schiller và Nietzsche, trò chơi đã được xác lập như là quan hệ giữa hình thức thẩm mỹ và tư tưởng. Các nhà hậu cấu trúc xác quyết: chơi luôn là tương tác của tư tưởng hệ (Bakhtin), thực hiện các chiến lược diễn giải (Gadamer), tấn công các huyền thoại và giá trị ảo (Barthes, và Kristeva), hủy – tạo và cân bằng các quyền lực (Derrida, Lacan, Foucault, ). Lyotard khẳng định trò chơi luôn có xu hướng chính trị hóa. Truyện của Quỳnh Nga có ý đồ chính trị rõ ràng, một trò chơi của chủ nghĩa vô Tổ quốc kế thừa từ chủ nghĩa thần phục thiên triều chứ không là trò chơi trẻ con vô nghĩa.
Mona Lisa của L. da Vinci và Mona Lisa có bộ ria mép của M. Duchamp.
Ngay cả một trò chơi đơn giản của chủ nghĩa hậu hiện đại như cắt dán, giễu nhại cũng không có trong truyện của Quỳnh Nga. Đừng nghĩ một cái bồn tiểu hay bức họa Mona Lisa với bộ ria mép của Duchamp chỉ là chơi nghịch vô thưởng vô phạt. Cái bồn tiểu được rửa sạch đặt trên không gian trưng bày với dòng chữ “cấm tiểu” đã nói lên một ý nghĩa triết học. Rằng, ở trong không gian trưng bày đó, nó đã phục nguyên giá trị thẩm mỹ của một sản phẩm lao động mà hàng ngày khi tiểu vào đó người ta chỉ có biết chức năng thực dụng. Bức họa nàng Mona Lisa với bộ ria mép hóa giải cái ma trận dị giới đầy kỳ thị giữa đàn ông và đàn bà để trả cuộc sống con người trở về với cội nguồn nhất nguyên và mở ra sự hòa điệu của thế giới đa nguyên. Chủ nghĩa hậu hiện đại với trò chơi mới đã hủy giá trị độc quyền cũ, lỗi thời để tạo ra giá trị mới mẻ đầy tinh thần khai phóng, tuyệt đối không có chuyện biến cái giá trị thành vô giá trị bằng những trò điên loạn hay đẩy đến thái cực hư vô chủ nghĩa như nhiều người nhầm tưởng.
Ngay cả một bức tranh làm bằng rác của chủ nghĩa hậu hiện đại trên thế giới cũng không đồng nghĩa với rác thải. Rác thải đã được nghệ sĩ người ta tái tạo thành giá trị thẩm mỹ. Trong khi tại Việt Nam, không hiểu được tiếp thu từ đâu, các “văn tài” của Hội Nhà văn đã và đang làm ngược, biến mọi giá trị thành rác thải văn hóa độc hại./.
21/01/2018
C.M.L
—————–
TƯỜNG THUẬT: HỘI NHÀ VĂN VIỆT NAM TỔ CHỨC TỌA ĐÀM VỀ TRUYỆN NGẮN “BẮT ĐẦU VÀ KẾT THÚC” CỦA TRẦN QUỲNH NGA CA NGỢI TRẦN ÍCH TẮC
Chiều 19-1-2018, đúng ngày kỷ niệm 44 năm Trung Cộng dùng vũ lực để cướp Hoàng Sa, tại trụ sở Hội Nhà văn Việt Nam số 9 Nguyễn Đình Chiểu, HN, Ban Sáng tác của Hội đã tổ chức một cuộc tọa đàm ở phạm vi hẹp về truyện ngắn “Bắt đầu và Kết thúc” của tác giả Trần Quỳnh Nga.
Chủ trì tọa đàm là Ông Trần Đăng Khoa, Trưởng Ban Sáng tác, kiêm Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam. Một số nhà văn, chuyên gia về lý luận văn học đã có mặt: Hoàng Quốc Hải, Trần Đình Hiến, Trần Đình Sử, Nguyễn Quang Thiều, Hữu Thỉnh, Văn Chinh, Nguyễn Văn Thọ, Lê Minh Khuê, Trịnh Bá Đĩnh, Trần Bảo Hưng, Khuất Quang Thụy, Khuất Bình Nguyên. Nhà văn Trần Văn Tuấn chủ tịch Hội nhà văn Tp HCM cũng có mặt…. Được biết, báo Văn Nghệ có ghi chép tại chỗ và đăng số tới (tuần sau).
Truyện ngắn “Bắt đầu và Kết thúc” đăng trên báo Văn Nghệ số 50 ra ngày 16 – 12 – 2017. Truyện ngắn này đã gây bão dư luận trên mạng xã hội từ suốt hơn một tuần qua, làm bùng nổ các trao đổi trong và ngoài học thuật. Vì vậy, cuộc tọa đàm là một động thái cần thiết, thể hiện rõ trách nhiệm và sự khách quan của Hội Nhà văn Việt Nam trước lịch sử dân tộc và trước bạn đọc. Việc chỉ đạo Ban Sáng tác chủ trì tổ chức tọa đàm là vừa vặn, đúng tầm mức.
Mở đầu là phát biểu của Ban tổ chức về việc cần thiết của cuộc tọa đàm. Sau đó nhà văn Hoàng Quốc Hải phát biểu về vấn đề sáng tác về đề tài lịch sử, về hư cấu văn học trong thể tài lịch sử và nhấn vào trường hợp truyện ngắn của Trần Quỳnh Nga.
Tiếp theo là các phát biểu của hầu hết các khách mời và BCH Hội Nhà văn. Ý kiến của các nhà văn xoay quanh việc:
– Làm rõ sự khác nhau giữa văn và sử. Những góc khuất của lịch sử được văn học tái hiện bằng nghệ thuật ngôn từ. Về văn học viết về đề tài lịch sử thì hư cấu như thế nào, mức độ nào là chấp nhận được.
– Truyện ngắn “Bắt đầu và Kết thúc” của Trần Quỳnh Nga viết về Trần Ích Tắc đã tái hiện một Trần Ích Tắc vượt ra ngoài tâm thức dân tộc và lịch sử. Ca ngợi một kẻ bán nước, và thi vị hóa “tình yêu” của An Tư công chúa và Thoát Hoan là điều khó có thể chấp nhận.
Không có ai quy chụp chính trị cho tác giả trẻ Trần Quỳnh Nga, cũng không ai mạt sát nhau và mạt sát tác giả. Không có không khí đấu tố xảy ra trong hội trường tọa đàm. Nhưng hầu hết các phát biểu đều rất nghiêm khắc và thẳng thắn.
Có 4 nhà văn lên tiếng bênh vực và ca tụng tác giả Trần Quỳnh Nga và truyện ngắn “Bắt đầu và Kết thúc”. Văn Chinh ào đến phòng họp như một cơn gió. Vội vàng phát biểu hết lời ca tụng truyện ngắn “Bắt đầu và Kết thúc’ và cho đây là truyện ngắn sáng giá về đề tài tình yêu, Văn Chinh nói xong vội thoát ra khỏi phòng họp “như một hơi rượu”. Hai phó chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam là Nguyễn Quang Thiều và Trần Đăng Khoa là những người khéo ăn nói đã khen tác giả Trần Quỳnh Nga là có văn tài. Nhưng cả hai ông này đều không dám bênh vực cho Trần Ích Tắc và Trần Quỳnh Nga, cũng như truyện ngắn “Bắt đầu và Kết thúc”. Nhà văn Nguyễn Văn Thọ cũng khen cô tác giả. Tuy nhiên, ông nói nếu ông là BTV thì sẽ chưa cho in truyện này mà dành để đăng vào dịp ….8/3.
Nhà văn Khuất Quang Thụy, Tổng Biên tập báo Văn Nghệ cũng có mặt. Ông đứng lên phát biểu, ngơ ngác và xa lạ đến tội nghiệp, không hiểu sự việc ra làm sao mà để đến nỗi Hội Nhà văn Việt Nam phải mở cuộc tọa đàm này.
Nhà thơ Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hội Nhà văn VN xuất hiện. Ông đến, ông ngồi xuống, ông vừa đọc tài liệu vừa lắng tai nghe các phát biểu.
Cuối cùng, ông Hữu Thỉnh đứng lên nói mấy lời dường như để tổng kết cuộc tọa đàm. Điều gây sửng sốt đã đến, khi vừa đứng dậy ông đã cầm ngay văn bản bài viết của TS. Chu Mộng Long (ĐH Quy Nhơn) và trích đọc bài viết, mà họ Chu cho biết là viết là để “coi như giúp cho tờ báo mình thích một thời sống thêm”. Ông đọc cả câu này: “Đọc đi đọc lại Bắt đầu và kết thúc, tôi thấy không có gì đáng viết. Tốt nhất hãy để tờ báo văn nghệ này chết hẳn trong lòng bạn đọc sau những vụ lùm xùm đấu đá, những nợ nần và những cầu cứu các nguồn tài trợ trong lẫn ngoài nước. Nhưng đã lỡ hứa với cụ Hoàng Quốc Hải nên đành phải viết, coi như giúp cho tờ báo mình thích một thời sống thêm”.
Ông Hữu Thỉnh nói: Bạn đọc họ thông minh và hiểu biết lắm. Họ thông minh hơn chúng ta, và hơn chúng ta tưởng. Đây, những bài viết ấy đây. Tờ báo Văn Nghệ của chúng ta không thể quay lưng với bạn đọc, không thể vô trách nhiệm với bạn đọc được. Chúng ta không thể nào và không bao giờ có thể ủng hộ những khuynh hướng sáng tác như truyện ngắn của Trần Quỳnh Nga. Phải làm rõ đúng sai. Không hy sinh chân lý được! Không hy sinh lịch sử được. Có gì quý hơn dân tộc. Có gì quý hơn sự thật mà phải hy sinh. Chúng ta không quy chụp vội vã tác giả, nhưng phải chuyển đến tác giả về những nhận thức sai sót của mình về lịch sử.
Ông Hữu Thỉnh đề nghị phải có cuộc họp giữa Ban chấp hành Hội Nhà văn VN với BBT Báo Văn Nghệ để kiểm điểm, để đăng tải các ý kiến, và để có một lời cáo lỗi chân thành với bạn đọc.
Cuộc tọa đàm bắt đầu lúc 14h và kết thúc lúc 18h ngày 19 tháng 1 năm 2018 khi thành phố đã lên đèn. Lúc ấy, dư luận còn đang chộn rộn cảm xúc: Đau buồn tưởng niệm 74 chiến sĩ Việt Nam hy sinh trong trận Hải chiến Hoàng Sa ngày này 44 năm trước; và cảm xúc phẫn nộ khi Bộ Văn hóa VN đã để cho đoàn nghệ thuật Nội Mông của Tàu múa hát tại Nhà hát lớn vào đêm 19.1.2018 và hồi hộp theo dõi xem đêm diễn có bị hủy như Bộ Văn hóa đã nói với báo chí không.
P.V
———-
Bài liên quan: Viết gì về truyện ngắn Bắt đầu và kết thúc?
Chu Mộng Long 
Pingback: TRẦN QUỲNH NGA LÀ MỘT “VĂN TÀI” ? | Tran Ba Thoai's Blog